De waarde van waardigheid

De waarde van waardigheid
"We staan er nauwelijks bij stil hoe belangrijk het erkennen en respecteren van de waardigheid van elk mens is, voor de samenleving als geheel en voor iedereen persoonlijk." Diaconaal opbouwwerker Klaas Bruins schreef een essay over de waardigheid die ieder mens is gegeven, en die je niet hoeft te verdienen.  

"We staan er nauwelijks bij stil hoe belangrijk het erkennen en respecteren van de waardigheid van elk mens is, voor de samenleving als geheel en voor iedereen persoonlijk. Aan de basis van dit besef van waardigheid ligt de gedachte dat de mens geschapen is naar Gods beeld. Wij zijn niet louter natuur. God heeft zijn adem in de mens geblazen en daardoor bijna goddelijk gemaakt, zoals psalm 8 verwoordt. Elk mens is een wereld op zich, een wereld van gedachten, gevoelens, gaven, verweven met allerlei andere mensen, een uniek persoon met een even unieke levensgeschiedenis, waar ook God op betrokken is. Wie één mens doodt, vernietigt dan ook een hele wereld, en wie één mens redt, redt een hele wereld. Daarmee is het besef van de waardigheid van de mens door het Jodendom heel sterk tot uitdrukking gebracht. Waardigheid hoef je niet te verdienen, het is je om-niet met je mens-zijn gegeven.  

Miskenning van waardigheid
In de wetenschap daarentegen zijn er echter allerlei reductionistische theorieën over de mens, die deze waardigheid aantasten, zoals: We zijn niet meer dan ons brein of niet meer dan dieren die kunnen denken. Ook de theorie die het ene ras superieur en het andere inferieur beschouwt, doet dat. Dat zijn allemaal gevaarlijke ideeën: als de mens niet zo veel waard is, dan doet het er ook niet zoveel toe om de minderwaardige mens te gebruiken of zelfs te doden. We hebben gezien waar dit toe heeft geleid in tijden van kolonisatie en slavernij. En hoe in het Derde Rijk van Hitler dit geleid heeft tot ontmenselijking en vernietiging van joden, mensen met een verstandelijke beperking, Roma en Sinti.

Rechten van de mens
Tegen deze achtergrond werd na de Tweede Wereldoorlog de menselijke waardigheid als de grondslag voor alle rechten van de mens, zoals die in 1948 zijn vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dat was een hoogtepunt in de morele ontwikkeling van de mensheid. Dit jaar vieren we het 75-jarig bestaan hiervan. Maar daarmee was en is de (gelijk-)waardigheid van ieder mens in de wereld nog lang geen feit. Deze waardigheid van de mens wordt nog steeds aangetast door geïnternaliseerde minderwaardigheid, onvrijheid, overheersing, kansenongelijkheid, armoede, het idee van de prestatiemaatschappij dat je je moet bewijzen om eigenwaarde te creëren.  
  
Waardigheid in persoonlijke contacten
We staan er nauwelijks bij stil, maar het erkennen, respecteren en versterken van de waardigheid speelt een rol in elk contact dat we hebben. Ga ik met zelfrespect, zelfwaardering, besef van eigen kracht en met aanvaarding van mijn eigen tekorten met de ander om? En hoe gaat de ander met mij om: Word ik echt gezien? Geeft hij/zij mij de ruimte om mij uit te spreken? Merk ik echt interesse van de ander in mij? En ervaar ik respect in de houding en reactie van de ander? Aanvaardt de ander ook mijn tekorten? Ervaar ik geduld, als ik me nog niet zo vertrouwd voel om me te uiten? Voel ik me uitgenodigd om mijn mening en ideeën over iets te geven? Merk ik aan de ander dat hij vindt dat die er toe doen? Worden mijn talenten, gaven gezien en gewaardeerd en word ik gestimuleerd om daarmee verantwoordelijkheid te dragen? Ons besef van waardigheid heeft het nodig om steeds weer gevoed te worden, maar kan ook gekwetst worden.  Omgaan met elkaar is dan ook een precaire aangelegenheid.

Wat mij betreft verdient het geloof in en het respecteren van de waardigheid van elk mens een grote plek in opvoeding, onderwijs en kerk. Want wie in de waardigheid van elk mens gelooft, zal een ander niet gauw kwaad doen, laat staan doden. Die zoekt het goede en wil liefhebben.        

Als waardigheid onder druk staat
In onze buurt-en-kerkhuizen ontmoeten we veel mensen die het wat minder getroffen hebben in het leven: met het gezin waarin ze opgegroeid zijn, of met hun eigen psychische of lichamelijke gezondheid, of met omstandigheden, etcetera. En dat kan hun gevoel van waardigheid behoorlijk negatief beïnvloeden. Bij ouderen kan het besef van waardigheid aangetast zijn door allerlei ervaringen van verlies van naasten, gezondheid, vitaliteit en mobiliteit. Als die waardigheid onder druk staat is het des te belangrijker dat die waardigheid gerespecteerd en versterkt wordt in menselijke contacten. Waar we ons als mens in onze waardigheid versterkt voelen, worden we vrijer, bloeien wij op en worden we meer open en gaan we meer leven en geven. Ja, ook geven, wat het vermogen om te geven hoort - zo heb ik geleerd van het Jodendom - bij de waardigheid van de mens. We willen van betekenis zijn voor anderen.

In onze buurt-en-kerkhuizen helpen we mensen met de voedselbank, taallessen, met formulieren, contacten met instanties, contacten met anderen, maar zien we mensen ondanks eigen tekorten ook geven. Het belangrijkste wat we met mensen willen en kunnen bereiken is dat hun gevoel van waardigheid versterkt wordt. Dat een ieder de unieke wereld die hij of zij is als waardevol kan omarmen."

Klaas Bruins is diaconaal opbouwwerker bij buurt-en-kerkhuis Bethel in de wijk Segbroek.

 
terug